الدرس الرابع

٤

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

64

 

 

 
تصریف اسامی معرفه و نکره شامل شمار، جنس، و حالت اعرابی می‌شود. اسامی معرفه دارای حالت‌های اعرابی زیر هستند: أَلرَّفْعُ (فاعلی) با ضمه، أَلْجَرُّ (اضافی) با کسره و أَلنَّصْبُ (مفعول بی‌واسطه) با فتحه.

بعضی از اسامی فقط دارای دو حالت اعرابی (↑٢ غیرمنصرف) هستند و بعضی همیشه دارای یک پایانه: به طور مثال مَقْهًى / أَلْمَقْهَى قهوه‌خانه.
اگراسم نکره باشد، بعد از اعراب پایانی کلمه، ضمه، کسره، و فتحه یک ن (نون) هم در تلفظ اضافه می-شود که به آن تنوین می‌گویند. در متون اِعراب‌گذاری شده، تنوین با دوبار نوشتن اعراب مربوطه مشخص می‌شود. به انتهای اسامی نکره در حالت نصبی یک الف اضافه می‌شود به شرطی که غیرمنصرف نباشند (↑٢ غیرمنصرف) یا به ة ختم نشوند

اسامی (مفرد و جمع مکسر) دارای حالت‌های اعرابی زیر هستند:
مفرد، معرفه

 

65

 

 

مفرد نکره با تنوین

جمع مکسر، معرفه

جمع مکسر، نکره 

جمع سالم مؤنث، معرفه

جمع سالم مؤنث، نکره

توجه: جمع‌های مؤنث سالم در حالت جری و نصبی دارای پایانه‌هایی مشابه هستند.
تثنیه و جمع سالم مذکر از قواعد متفاوتی تبعیت می‌کنند. حالت جری و نصبی مشابه دارند و هیچ تنوینی وجود ندارد

 

66

 

 

جمع سالم مذکر، معرفه

جمع سالم مذکر، نکره

تثنیه، معرفه

تثنیه ، نکره

 

67

 

 

متون عربی اکثراً بدون اِعراب هستند؛ در نتیجه، مصوت‌هایی که حالتهای اعرابی را نشان می‌دهند حذف می‌شوند. در عربی عامیانه نیز این پایانه‌ها تا حد زیادی حذف می‌شوند؛ ولی هنگام خواندن قرآن، حدیث، اشعار کهن، نماز جمعه، اخبار، و مراسم رسمی این پایانه‌ها خوانده می‌شوند؛ به جز در آخرین کلمه‌ی قبل از سکوت، یا در پایان جمله.

هٰذَا بَيْتْ. هٰذِهِ غُرْفَة. هٰذَا بَيْتٌ كَبِيرْ. هٰذِهِ غُرْفَةٌ جَمِيلَة. هُنَاكَ مُعَلِّمُونْ. هُنَاكَ الْمُعَلِّمُونَ الْجُدُدْ.

١٢، ١٣، ١٤، ١٥، ١٦، ١۷، ١۸، ٢١، ۲٥

اکثر اسم‌های نکره هر سه حالت اعرابی را دارند (اسم‌های منصرف)؛ اما بعضی از آنها تنوین ندارند و وقتی نکره هستند فقط دو حالت اعرابی دارند؛ اگر معرفه باشند منصرف می‌شوند:

در فهرست‌های لغات، اسم‌های غیرمنصرف با ضمه در انتهای کلمه مشخص شده‌اند: خَزَائِنُ. بنابراین اسم-های غیرمنصرف نکره بدون تنوین بوده، در حالت مجرور و منصوب دارای اعراب یکسان هستند. و مهمتر از همه، این اسم‌ها دارای شکل جمع مکسر بوده، صفت‌هایشان از صیغه‌ی أَفْعَلُ / فَعْلَاءُ تشکیل می‌شود و به رنگ‌ها یا نقص جسمی اشاره دارند. 

١٢، ١٣، ١٤، ١٥، ١٦، ١۷، ١۸، ٢٠، ۲١

 

68

 

 

ضمایر موصولی عبارتند از:

جملات اسمیه بعد از ضمیر موصولی عمدتاً شکل اصلی خود را حفظ می‌کنند:

قسمت اول ضمیر موصولی حرف تعریف الْـ است؛ در نتیجه، همزه‌ی أَلَّتِي، أَلَّذِي و امثال آن همزه‌ی وصل هستند: ﭐلَّتِي، ﭐلَّذِي و غیره. در زبان عامیانه ضمیر موصولی با اسم‌های نکره هم به کار می‌رود و همیشه عبارت از اِللي است و ارتباطی با جنس و شمار اسم ندارد.
اشکال تثنیه ضمیر موصولی با اسم در حالت‌های اعرابی مطابقه دارند: حالت رفعی أَللَّذَانِ / أَللَّتَانِ؛ حالت جری و نصبی: أَللَّذَيْن / أَللَّتَيْنِ. 

 به املاهای مختلف توجه کنید: یک ل: أَلَّذِينَ / أَلَّتِي / أَلَّذِي؛ دو ل: أَللَّتَانِ / أَللَّذَانِ / أَللَّوَاتِي/ أَللَّاتِي.

هرگاه بند موصولی بعد از یک اسم نکره قرار گیرد، ضمیر موصولی نمی‌آید:

توجه: هرگاه فاعل بند موصولی و اسمی که توصیف شده است یکسان نباشند، باید ضمیر متصلی (↑ درس ٦) اضافه شود که با اسم مرتبط باشد:

٢٦، ٢۷، ٢۸

 

69

 

 

بعد از تمام حروف اضافه، حالت اعرابی جری می‌آید.

حروف اضافه‌ی بِ «با» و لِ «برای» به کلمه‌ی بعد از خود وصل می‌شوند: بِالْقَلَمِ «با قلم». همچنین، بعد از لِ الف حرف تعریف حذف می‌شود: لِلرَّجُلِ «برای مرد».
حرف اضافه‌ای که بعد از فعل می‌آید اغلب به لحاظ معنایی ارتباط نزدیکی با فعل دارد:

حروف اضافه‌ی عِنْدَ / مَعَ / لِ همچنین معنای «چیزی داشتن، مالک بودن» را بیان می‌کنند:

این حروف اضافه اغلب همراه یک ضمیر متصل (↑درس٦) به کار می‌روند:

  ١۸، ١۹، ٢۹، ٣۰،  ٣١

 

70

 

 

 قیدها (↑ترکیبات قیدی) و به ویژه قیدهای زمان منصوب هستند. اغلب عبارت‌های حروف اضافه‌ای با فِي را می‌توان جایگزین آنها کرد.

 

خواندن و گوش کردن مداوم به متون و تمرینات باعث آشنایی زبان آموزان با تکیه به صورت خودکار می‌شود. بنا بر این، هیچ تمرین یا علامت خاصی برای تکیه در اینجا گنجانده نشده است.
الف)  تنها سه هجای آخر یک کلمه _ که در اینجا قرمز شده‌اند _ محل احتمالی تکیه هستند و باید مد نظر قرار گیرند. توجه داشته باشید که تنوین هم در صورت تلفظ شدن به عنوان یک هجا به حساب می-آید.
ب) آخرین هجای دارای با مصوت کشیده تکیه می‌گیرد: اما مصوت کشیده در انتهای کلمه هرگز تکیه نمی‌گیرد.

  ki–tāb  ki–tā–bun, ǧa–dīd  ǧa–dī–dun, ma–ḫā–zin  ma–ḫā–zi–nu

اما مصوت کشیده در انتهای کلمه هرگز تکیه نمی‌گیرد

  hu–nā, kur–sī (aber: kur–sī–yun)

ج) اگر سه هجای آخر دارای مصوت کشیده نباشد، تکیه بر روی هجای ماقبل آخر قرار می‌گیرد اگر آن هجا، یک هجای بسته به شکل صامت– مصوت کوتاه-صامت باشد:

  mu–‛al–lim, mu–tar–ǧim

 یا وقتی که کلمه تنها دوهجایی باشد:

  an–ta, ra–ǧul

  در غیر این صورت، بطورکلی تکیه بر روی هجای سوم از آخر صرف نظر از ساختار کلمه قرار می‌گیرد:

  mu–‛al–li–ma, muǧ–ta–hi–dun

د) در عربی معاصر، تکیه‌ی نباید از هجای سوم از آخر جلوتر آورده شود. از این رو، اگر تعداد هجاها با افزودن تنوین یا پسوند دیگر تغییر کند تکیه جابجا می‌شود:

  ṭā–li–ba,  ṭā–li–ba–tun

  mu–‛al–li–ma,  mu–‛al–li–ma–tun

  ku–tu–bun,  ku–tu–bu–nā

  mu–‛al–li–mun,mu–‛al–li–mu–nā

  ṭā–li–ba,  ṭā–li–ba–tun, ṭā–li–ba–tu–nā

  mu–‛al–li–ma,  mu–‛al–li–ma–tun, mu–‛al–li–ma–tu–nā

 

71

 

 

مصطلحات نحوية

 

التمارين

 ١ يقرأ المعلّم المفردات الجديدة منفصلة وأيضا مترابطة مع مفردات أخرى ويشرح معانيها.

مفردات النصّ

 

72

 

 

↑ همزه در اِشتريت همزه‌ی وصل است و با  اِ نشان داده می‌شود.

٢   إحفظوا المفردات أعلاه.

 

73

 

 

٣ يقرأ المعلّم النصّ بصوت عالٍ ويشرح الكلمات الصعبة. يكرّر الطلبة جماعة وبصوت عالٍ ما يقرؤه المعلّم.

  من السّوق إلى الجامعة

مشيت للتّسوّق من البيت الّذي هو داخل المدينة بالسّيّارة الجديدة إلى سوق خارج المدينة وكان أحمد معي وفي الطّريق إلى هذا السّوبرماركت الّذي هو من الأسواق الرّخيصة رأينا مؤسّسات صناعيّة وزراعيّة تابعة للحكومة والقطاع الخاصّ. ورغم الكثير من النّاس الّذين هم في كلّ مكان مشينا أوّلًا إلى مكتبة واشترينا من المكتبة كتبا أي قاموسين وروايتين واشترينا للدّراسة في الجامعة ورقا وأقلاما وممحاة وكراريس وشنطة بيضاء للكمبيوتر المحمول أي اللّاب توب. وبعد التّسوّق كنت في مقهى من المقاهي العربيّة وأحمد كان في البنك.

وبعد ذلك مشينا إلى الجامعة الإسلاميّة الحكوميّة وهي جامعة من الجامعات المشهورة في العالم في الشّريعة والقانون الدّوليّ وتوجد هناك أساتذة ودكاترة وباحثون من كلّ العالم ومعاهد للبحث العلميّ في المواضيع الاجتماعيّة والاقتصاديّة ومنظّمات حكوميّة وغير حكوميّة ومشاريع للتّعاون مع المجتمع المدنيّ ومراكز خاصّة بالبيئة والمناخ العالميّ والعولمة.

٤  

٥

 

74

 

 

٦   إنسخوا النصّ وحضّروه بحيث يمكنكم قراءته خلال الدرس وترجمته.

٧   أشكلوا أواخر كلمات النصّ أعلاه.

٨يقرأ المعلّم الأسماء التالية، يكرّرها الطلبة ويذكرون صيغة الجمع:  يوم، موقف، مطعم، مفتاح، بلد، مخزن، دكّان، سائح، سوق، شارع، شيء، عاصمة، عالِم، علم

٩ أَتمّوا الجملة ((توجد في المدينة …)) بفاعل وصفة بصيغة الجمع. ويكرّر كلّ طالب جملة زميله ويزيد عليها وهكذا إلى آخر طالب في الصفّ.
← توجد في المدينة سيّارات كثيرة.
← توجد في المدينة سيّارات كثيرة وبيوت جميلة.
← توجد في المدينة سيّارات كثيرة وبيوت جميلة وأبراج عالية …

١٠ أَتمّوا الجملة ((توجد في الغرفة …)) بفاعل وصفة بصيغة الجمع. ويكرّر كلّ طالب جملة زميله ويزيد عليها وهكذا إلى آخر طالب في الصفّ.
← توجد في الغرفة طاولات طويلة…

١١ أَتمّوا الجملة ((توجد في الجامعة …)) بفاعل وصفة بصيغة الجمع. ويكرّر كلّ طالب جملة زميله ويزيد عليها وهكذا إلى آخر طالب في الصفّ.
← توجد في الجامعة طالبات مجتهدات…

١٢

١٣ أجيبوا على السؤال ((ماذا رأيت أمام البيت؟)) بـ ((رأيت أمام البيت + مفعول به نكرة في صيغة الجمع)). يمكنكم استعمال الأمثلة التالية: فتاة، معلم، سيّارة، رجل، طالب

١٤ أضيفوا إلى الجمل السابقة (تمرين ١٣)صفات.

 

75

 

 

١٥   بداية الدراسة قريبة وأنتم بحاجة إلى أشياء كثيرة، أكتبوا قائمة بأسماء تلك الأشياء.

١٦   أكتبوا مثلا: اِشتريتُ أقلامًا و… أو: اِشتريت عددًا من الأقلام و…

١٧  أضيفوا إلى صيغ الجمع وكلمة ((عدد)) في جمل التمرين ١٦ صفة مناسبة. مثلا: اِشتريت من المخزن عددًا كبيرًا من الأقلام الجميلة و...

١٨    

١٩   كوّنوا بحروف الجرّ الواردة في التمرين ١٨ جملا.

٢٠     أكتبوا قائمة بالأسماء الممنوعة من الصرف الواردة في الدروس ١ إلى ٣.

٢١    ترجموا إلى العربيّة مع شكل أواخر الكلمات.

 

76

 

---

 

٢٢     

٢٣     

٢٤  أضيفوا إلى جمل التمرين السابق صفات: هناك بيوت. ← هناك بيوت قديمة.

 

77

 

 

٢٥     

٢٦

 

78

 

 

٢٧

٢٨

٢٩   

 

79

 

 

٣٠ إطرحوا على بعضكم البعض أسئلة من قبيل:

٣١   

٣٢   يقرأ المعلّم المفردات الجديدة منفصلة وأيضا مترابطة مع مفردات أخرى ويشرح معانيها.

مفردات الحوار

 

80

 

 

٣٣  إحفظوا المفردات أعلاه.

٣٤ إستمعوا إلى الحوار التالي وأجيبوا على الأسئلة في التمرينين ٣٥ و٣٦.

  في الجامعة

 

81

 

 

 

 

٣٥  

 

82

 

 

٣٦

٣٧     إنسخوا الحوار وترجموه.

٣٨   إقرؤوا الحوار وحضّروه في عمل جماعي بحيث يمكنكم إجراء حوار مماثل.

٣٩     إستمعوا عدّة مرّات للحوار باللهجة السورية وتابعوه في نفس الوقت قراءة. أجيبوا على الأسئلة التالية.

٤٠     حضّروا حوارا صغيرا عن التسوّق.

٤١   صفوا الطريق من بيتكم إلى الجامعة معتمدين على الحوار كمثال.

٤٢   إقلبوا دورَيْ أحمد ومريم في الحوار واشرحوا باختصار ماذا يتغيّر. 

 

83

 

 

٤٣     هل تعرفون هذه الأكلات والمشروبات؟ ترجموها.

٤٤ إستمعوا للحوار التالي. ماذا طلب الصديقان للأكل؟ ضعوا علامات على القائمة في التمرين ٤٣.

٤٥     أكتبوا إيميلا قصيرا (خمس جمل تقريبا)إلى صديق(ـة). إحكوا عن دراستكم: ماذا تدرسون – أين الجامعة – ماذا يوجد في الجامعة – هل توجد مكتبة – إلخ. أكتبوا الجمل على الكمبيوتر وأرسلوها إلى المعلّم.

٤٦

 

84

 

 

٤٧     ((حديث في الجامعة)) – حوار باللهجة السورية – أجيبوا على الأسئلة التالية.

 

 

 

 

 

 

85

 

 

إختبار تحريري

١ إرقنوا حوار الدرس ثمّ أرسلوه عبر الإيميل إلى المعلّم.

٢   (١×٢١=٢١ نقطة)

٣   (١×٨=٨ نقط)

٤   (١×٧=٧ نقط)

 

86

 

 

٥ (١٦ نقطة)

٦   ترجموا وأضيفوا الكلمة ((جديد)) واشكلوا أواخر الكلمات. (١٢×٣=٣٦ نقطة)

 

 87

 

 

٧ (١٢×١=١٢ نقطة)

عدد النقاط والتقييم

 

 

 

 

 

 

88