الدرس الثالث

٣

40

اکثر کلمات عربی از ریشه‌ای (أَلْجِذْر) مشتق می‌شوند که شامل سه صامت است. در کتاب‌های دستور زبان عربی، برای نشان دادن ریشه از سه حرف ف (R1)   / ع (R2) / ل (R3) به شکل فَعَلَ استفاده می‌کنند. ریشه، همیشه بیانگر یک معنای کلی و انتزاعی است و مشتقات ریشه، آن معنای کلی را غالباً در خود حفظ می-کنند.

V کلمات جدیدی به دست می-آیند. این مشتقات با اوزان خاصی تطابق دارند که نوع کلمه (فعل، اسم، جزء فعلی) یا نقش دستوری آن (زمان، وجه، شمار، حالت اعرابی) را تعیین می‌کنند. اگرچه معنای کلی در ریشه حفظ می‌شود، ولی وزن مورد نظر نیز به آن کلمه معنای واژگانی خاصی را می‌افزاید. جدول زیر، ریشه‌ی كَتَبَ، بعضی از مشتقات و اوزان آنها را نشان می‌دهد:

41

فرهنگ‌های لغات عربی اکثراً براساس ریشه‌ی کلمات تنظیم شده‌اند. اما حرف م بعنوان اولین حرف یک کلمه به ندرت حرف اول (R1) ریشه است، بلکه اغلب پیشوندی است که نشانگر انواع خاصی از کلمه است.

  ٩، ١٠، ١١

أَلْمُثَنَّى (تثنیه). در اسم، دو نوع جمع وجود دارد: أَلْجَمْع السَّالِم (جمع سالم) و جَمْع التَّكْسِير (جمع مکسر). جمع سالم صیغه‌ی مذکر و صیغه-ی مؤنث دارد

علاوه بر آن، تثنیه نیز زمانی به کار می‌رود که با دو شخص یا چیز سر و کار داشته باشیم:

به این ترتیب، جدول زیر حاصل می‌شود:

مفرد

جمع

تثنیه

42

جمع مکسر اوزان زیادی دارد. معمول‌ترین آنها عبارتند از:

اوزان دیگر جمع مکسر عبارتند از:

در باره‌ی ضمه در موارد اخیر ← درس ٤.
سالم، چندین شکل جمع مکسر دیگر هم وجود دارد. برای جمع‌های مکسر تقریباً هیچ قاعده‌ای وجود ندارد که براساس آن بتوان با اطمینان از شکل مفرد، شکل جمع را مشتق کرد. از این رو، بهتر است برای هر اسمی حد اقل دو شکل کلمه، یعنی جمع و مفرد، هم‌زمان آموخته شود.

  ٦، ١٢، ١٣، ١٤، ١٥، ١٦

در جمع برای اسامی مذکر و مؤنث، فقط یک ضمیر اشاره وجود دارد

اگر اسم‌های جمع به شخص اشاره نداشته باشند، در جلوی جمع صیغه‌ی مفرد مؤنث ضمیر اشاره می‌آید:

شکل تثنیه‌ی هٰذَا و هٰذِهِ وقتی استفاده می‌شود که دو شخص یا مفهوم نشان داده شوند:

توجه: درکلمه‌ی هَاتَانِ حرف ا (الف) در هجای اول نوشته می‌شود!

  ٣١، ٣٢، ٣٣

43

صفت‌ها در حالت مفرد، صیغه مذکر و مؤنث دارند:

صفت‌ها همچنین دارای جنس مذکر و مؤنث برای جمع سالم، مکثر و تثنیه هستند:

صفت می‌تواند در جایگاه مسند و در جایگاه وصفی (قبل از اسم) نیز قرار گیرد.
صفت در جایگاه مسند / خبر:

صفت در جایگاه وصفی

در شکل مفرد، بین اسم و صفت مطابقه وجود دارد.
مطابقه در شمار:

مطابقه در جنس:

مطابقه در معرفه یا نکره بودن وقتی که صفت در جایگاه وصفی است:

مطابقه در حالت‌های اعرابی (↑ درس٤): درمورد ضمه درآخر کلمات أَلْبَيْتُ و أَلْغُرْفَةُ ↑ درس٤.

44

I
در جمع، مطابقه میان اسم و صفت بستگی به این دارد که آیا اسم به اشخاص اشاره دارد یا نه. اگر به اشخاص اشاره داشته باشد، در شمار و جنس مطابقه وجود دارد؛ همانگونه که در مفرد چنین است. وقتی صفت در جایگاه وصفی باشد، در حالت‌های اعرابی و در معرفه یا نکره بودن مطابقه وجود دارد.(↑ درس٤ و درس٦).

صفت جمع در جایگاه مسندی و اشاره به اشخاص:

صفت جمع در جایگاه وصفی و اشاره به اشخاص:

هرگاه اسم جمع به اشخاص اشاره نداشته باشد، صفت (در جایگاه مسندی و وصفی) صیغه‌ی مفرد مؤنث دارد، زیرا جمع کلماتی که به اشخاص برنمی‌گردند در دستور زبان جدید عربی فصیح مفرد مؤنث محسوب می‌شود.
صفت در جایگاه مسند:

صفت در جایگاه وصفی:

اگر صفت، مسند باشد، ضمیر شخصی می‌تواند جایگزین اسمی شود که با صفت توصیف شده است:

  ١٧، ١٨، ١٩، ٢٠، ٢١، ٢٢، ٢٤، ٢٦، ٢٧

پسوند نسبت، زایاترین پسوند برای تشکیل کلمات در عربی است که به اسم افزوده می‌شود و صفت می-سازد.

45

 اگر وند نسبت اضافه شود، پایانه‌های ـَة و ـِيَا حذف می‌شوند:

اسم + صفت به همراه وند نسبت باعث تشکیل عبارات ترکیبی می‌شود:

کلمات دارای پسوند نسبت که به شخص بر می‌گردند، اکثراً دارای جمع سالم هستند:

شکل جمع بعضی از اسامی نسبت بدون پایانه است:

این اشکال به همراه بعضی از اشکال جمع شغل‌ها و حرفی که به ـة ختم می‌شوند یا اسامی نسبت دیگری که دارای جمع مکسرند باید حفظ شوند:

  ٢٧، ٢٨  

46

مصطلحات نحوية

التمارين

 ١ يقرأ المعلّم المفردات الجديدة منفصلة وأيضا مترابطة مع مفردات أخرى ويشرح معانيها.

مفردات النصّ

47

٢ إحفظوا كلّ المفردات أعلاه.

٣ يقرأ المعلّم النصّ بصوت عالٍ ويشرح الكلمات الصعبة. يكرّر الطلبة جماعة وبصوت عالٍ ما يقرؤه المعلّم.

  المدينة والمطار

المدينة كبيرة وجميلة. توجد في هذه المدينة بيوت كبيرة ومساجد مشهورة وسيّاح كثيرون من بلدان كثيرة ومن العواصم العربيّة. الشّوارع في هذه المدينة طويلة وعريضة وفي الشّوارع سيّارات كثيرة. يوجد خارج المدينة مطار دوليّ جديد وداخل المطار محطّة للقطارات وأمام المحطّة موقف للباصات وموقف للتّكاسي من شركات مختلفة وتوجد داخل المطار أيضًا محلّات كثيرة مثلًا للملابس وللكمبيوتر ومطاعم ومخابز ومكتبات وصيدليّة كبيرة وأسواق صغيرة ودكاكين للمشروبات. وتوجد في المطار طائرات من شركات دوليّة وعربيّة مثلًا من مصر ولبنان وسوريا واليمن والسّعوديّة والعراق وتونس والجزائر والمغرب وليبيا والسّودان وعُمان وباكستان وماليزيا ولكن ليست من الإمارات والكويت.

48

٤  

٥

٦     حوّلوا الأسماء الموجودة في النصّ في صيغة المفرد إلى صيغة الجمع والعكس إن أمكن.

٧   إنسخوا النصّ وترجموه وحضّروه بحيث يمكنكم قراءته.

٨   إستمعوا وسجّلوا موضع المدّ في الكلمة ثم ّكرّروا الكلمات.

٩

49

١٠  

١١ 

١٢ يقرأ المعلّم الكلمات في صيغة المفرد والجمع. إستمعوا للمعلّم وكرّروا ما يقول.

50

١٣ يذكر المعلّم صيغة الجمع للكلمات الواردة في التمرين ١٢. أذكروا صيغة المفرد.

١٤ عكس التمرين ١٣.

١٥ يذكر المعلّم صيغة المفرد للكلمات الواردة في التمرين ١٢. أذكروا صيغة المثنّى.

١٦ عكس التمرين ١٥.

١٧ يقرأ المعلّم الكلمات في صيغة المفرد والجمع. إستمعوا للمعلّم وكرّروا ما يقول.

١٨

١٩ 

٢٠  

51

٢١  

٢٢ أجيبوا على الأسئلة بـ ((نعم)) أو ((لا))

٢٣ إسألوا بعضكم البعض كما في المثال: هل عندكَ / عندكِ ←   لا، ما عندي … ولكن عندي …

٢٤

52

٢٥ راجعوا كلّ الأسماء والضمائر الواردة في الدروس السابقة وانتبهوا جيّدا لصيغة الجمع. يصحّح المعلّم الأخطاء.

٢٦   

٢٧   الوطن والجنسيّة. إقرؤوا الجمل واملؤوا الجدول.
السّلام عليكم. إسمي برهوم وأنا من اليمن. أنا يمنيّ.
السّلام عليكم. إسمي خديجة وأنا من سوريا. يعني أنا سوريّة.
أهلا وسهلا. إسمي خالد وأنا من مصر. يعني أنا مصريّ. فاطمة، هل أنتِ أيضا مصريّة؟
أهلا وسهلا. إسمي ليلى. أنا من العراق يعني أنا عراقيّة. وأنت، يا سامي، هل أنتَ أيضا عراقيّ؟

٢٨  

53

  ٢٩   

٣٠   إحفظوا صيغة الجمع للأسماء والضمائر الّتي وردت إلى الآن في الدرس ١، ٢ و٣.

54

٣١   

٣٢     

٣٣   

٣٤ يقرأ المعلّم المفردات الجديدة منفصلة وأيضا مترابطة مع مفردات أخرى ويشرح معانيها.

مفردات الحوار

55

٣٥   إحفظوا المفردات أعلاه.

٣٦ إستمعوا إلى الحوار التالي وأجيبوا على الأسئلة في التمرينين ٣٧ و٣٨.

  في المطار الدّوليّ

56

٣٧  

٣٨

٣٩   إنسخوا الحوار وترجموه.

57

٤٠ حضّروا الحوار بحيث يمكنكم قراءته بصوت عال في الحصّة القادمة.

٤١    أكتبوا حوارا مشابها مع تغيير بعض المعطيات (أسماء الأشخاص والأماكن إلخ). (عمل ثنائي) 

 ٤٢ إقرؤوا حوار الدرس مع توزيع الأدوار.

٤٣ إقرؤوا الحوار الّذي كتبتموه. (تمرين ٤١)

 ٤٤     سجّلوا أنواع الخضراوات والفواكه الموجودة في السوق مستعينين بالقاموس.

٤٥    ((عند الخضّار)) – إستمعوا إلى الحوار وسجّلوا ما في شنطة فاطمة بعد التسوّق.

٤٦ يسأل الطلّاب بعضهم البعض: هل أنت بحاجة إلى … ؟ – نعم، أنا بحاجة إلى …/ لا، لَسْتُ بحاجة إلى …
٤٧ يشرح المعلّم عبارات التحيّة والوداع والسؤال عن الأحوال ويكرّرها الطلبة معتمدين على الدرس الثاني.
٤٨ قوموا بتقديم الأشخاص التاليين.

٤٩ أكتبوا عنكم (اسم، من أين، الدراسة، غرفتك، العائلة إلخ)في خمس جمل قصيرة تقريبا. أكتبوا الجمل على الكمبيوتر وأرسلوها إلى المعلّم.

٥٠   عمل جماعي

58

٥١     ((حوار في المطار بين فاطمة وسالم)) – أجيبوا على الأسئلة التالية.

59

إختبار تحريري

١  إرقنوا النصّ الأوّل ثمّ أرسلوه عبر الإيميل إلى المعلّم.

٢   (٦×٢=١٢ نقطة)

٣   (١٢×١=١٢ نقطة)

٤   (١٢×١=١٢ نقطة)

60

٥   (٣٠ نقطة)

٦   (١٤×١=١٤ نقطة)

٧   (١٠×٢=٢٠ نقطة)

61

عدد النقاط والتقييم

62